Eger gunun birinde belki kibarliktan, belki de meraktan bana “Ee, Portekiz’de hayat nasil/nasildi?” gibi bir soru sorma talihsizligini yasadiysaniz bu ulke hakkindaki goruslerimi biliyorsunuzdur. Ancak kayitlara gecmesi ve daha once bu sorunun cevabini benden duymamis kisiler icin burada kisaca bir kez daha ifade edeyim: Dunya’nin diger ulkelerini gormeye ihtiyacim yok – Portekiz benim icin dunya uzerindeki en guzel ulke. Bu kadar da net soyluyorum. Bunun nedenlerini uzun bir sekilde, baska bir yazida anlatirim umarim.

* * * * *

Portekiz demek tabi bir taraftan da Portekizce demek. Portekizliler ve onlarin inisli-cikisli, coskulu konusmalarini duyup da bu dile hayran olmamak mumkun olsa da sempati duymamak mumkun degil diye dusunuyorum. Cumlede vurgunun her zaman yuklemden onceki kelimede, kelimede vurgunun da son hecede oldugu, (bence) mekanik ve tekduze Turkce’den sonra Portekizce (ve benzeri diller) kulaga daha hos geliyor. Ya da en azindan benim kulagima daha hos geldi. Simdi bu Portekiz ve Portekizce hayranligimi itiraf etmeme kanip da cok guzel Portekizce konustugumu sanmayin. Ne yazik ki Portekiz’de gecirdigim yaklasik bes yila ragmen bu dili gerektigi akicilikta konusamiyorum. Zamaninda onemsemedim, ogrenmesi de zor bir dil oldugu icin cok da caba sarfetmedim. Eh caba sarfetmeyince de iste Portekizce seviyeniz benim gibi “derdimi anlatacak kadar” seviyesinde kaliyor. Ancak yine de arada sirada Portekizce film seyrederken bazi cumleleri anlama konusunda fena olmadigimi gorup de seviniyorum, bir sekilde avunuyorum iste.

* * * * *

Uc yil once bugun, 12 Mart 2013 aksami, Selin ve ben Portekizce’yi ileri bir seviyeye cikarip bir siir dinletisinde siir okuduk. Olay soyle gelisti. Selin’le birlikte 2012-2013 ogretim yilinda, Portekiz devletinin duzenledigi Herkes icin Portekizce kursuna katildik. Burada hemen bir parantez acip Portekiz Devleti’nin bu kursa katilanlara ustune (hic de sembolik olmayan bir miktar) para odedigini de belirteyim. Selin A seviyesine kayit oldu, ben de daha once A seviyesini tamamladigim icin B seviyesine kayit oldum. Kurs ilerledikce kendi kendime neden A seviyesini de ayni kursta tamamlamadigima hayiflandim, cunku daha once gittigim kursa gore daha memnun kaldim. A seviyesini tamamladigim kurum bu isi bir nevi hayrina yapan vakif gibi bir kurumdu. Ancak tam bir okul olmadigi icin olsa gerek ben ogretmenlerden ve yontemlerinden pek memnun degildim acikcasi. Zaten ilk senemde kursu yarim biraktim ve A seviyesini anca ikinci senemde tamamlayabildim. Doktoramin son senesinde haftanin iki aksami ucer saati Portekizce’ye ayirma konusunda hic de istekli degildim. Yani kursa olan ilgim pamuk ipligine bagliydi. Neyse ki Selin’in israrlarina ek olarak cok iyi bir ogretmene denk geldim ve kursu tamamladim. Buradan kendisine saygilarimi gonderip kulaklarini cinlatayim, cok sempatik ve enerjik bir ogretmendi. Tum ders boyunca buyuk bir cosku ve heyecanla dersi anlatirdi. Gercekten isini severek yapan birisi oldugu belli oluyordu. Neyse, gel zaman git zaman aylardan Subat oldu. Bir gun derste ogretmen Mart ayinda bir etkinlik duzenlenecegini acikladi. Kisaca anlatmak gerekirse bir nevi okuma bayrami duzenlenecekti, ve kursa katilanlar Portekiz’in unlu sairlerinden siirler okuyacaklardi. Etkinlige katilim gonulluluk esasina dayaliydi. Siirle arasi pek de iyi olmayan ve durumu siir de yazmadigi halde “baskasinin yazdigi siiri neden okuyayim yahu” seklinde aciklayan bendeniz once olaya sicak bakmadim ve katilmaya yanasmadim. Ancak hemen yanimizdaki sinifta Selin olaya muazzam bir giris yapmis, sinifin en parlak ogrencisi olmasi nedeniyle hemen hemen her siirde bir parca almisti (siirleri cogunlukla birkac kisi paylasarak okuduk). Neyse ki benim de gaza gelip olaya girmem uzun surmedi.

* * * * *

Bana verilen siirler arasindan birisi daha ilk basta gozume carpmisti. Hani olur ya, bir secim yapmaniz gerekiyordur ve ne kadar dusunurseniz dusunun ilk basta gozunuze carpan/akliniza takilan secenekte karar kilarsiniz ve sonunda dogru secimin o oldugu ortaya cikar. O secimi yapacaginiz sanki cok onceden, henuz her sey bir gaz ve toz bulutundan ibaretken belirlenmistir. Bana da siir secimi konusunda oyle oldu. Secimimi ogretmene ilettigimde o da zaten benim onu sececegimi dusundugunu soyledi ve siiri Selin’le birlikte okumamizi tavsiye etti. Zaten az miktarda olan okuru fazla bekletmeden hangi siiri okudugumuz soyleyeyim. Okudugumuz siir Eugénio de Andrade’den “Um rio te espera” (Turkce’si “Bir nehir seni bekliyor”) adli eserdi. Hah, soylemeyi unuttum, okuyacagimiz siirlerin hepsi Porto’yla ilgiliydi. Icinden nehir gecen sehirlerin ayri bir havasi oluyor. Bir kere kesin birileri o nehir hakkinda bir siir yazmistir. Bizim siir de adindan anlasilabilecegi gibi D’ouro ile ilgiliydi. Selin’le bayagi bir calistik siir icin. Selin ozellikle o abandonado kelimesini Ingilizce’deki gibi telaffuz etmekte uzun bir sure israr etti:) Ogretmeni de her defasinda sabirla duzeltti Selin’i.

* * * * *

Sonunda beklenen gun geldi catti ve Selin’le birlikte siirimizi kazasiz bir sekilde okuduk. Ben sadece bir siir okudum, Selin kac tane siirde gorev aldi hatirlamiyorum, sayamadim bile. Sahneden hic inmedi desem abartmis olmam. Zaten kendisi de sinifin en onunde oturur, gozluklerini takar ogretmeni beklerdi. Ogretmeninin goz bebegiydi, afferindi Selin’e. Siirlerden sonra da ogrencilerin getirdigi kendi ulkelerine ozgu yiyeceklerden tattik, sohbet ettik ve guzel bir vakit gecirdik. Ilk baslarda sahne korkusu temelli tereddutlerimin bosuna oldugunu gordum ve hayatim boyunca hic unutmayacagim bir anim (ve unutamayacagim bir de siir) oldu, iyi ki katilmisim. Bu da Selin’le performansimizdan bir kare, Hale’nin objektifinden:

Siiri merak edenler icin: Google’da kolayca bulabilirsiniz ama, sozlerini de yazayim da tam olsun. Asagiya siiriin hem Portekizce’sini hem de Ingilizce cevirisini yaziyorum. Turkce’ye cevirmeye cesaret edemedim (Ingilizce ceviri de bana ait degil zaten).

“Um rio te espera”

Estás só, e é de noite,

na cidade aberta ao vento leste.

Há muita coisa que não sabes

e é já tarde para perguntares.

Mas tu já tens palavras que te bastem,

as últimas, pálidas, pesadas, ó abandonado.

***

Estás só

e ao teu encontro vem

a grande ponte sobre o rio.

Olhas a água onde passam os barcos,

escura, densa, rumorosa

de lírios ou pássaros nocturnos.

***

Por um momento esqueces

a cidade e o seu comércio de fantasmas,

a multidão atarefada em construir

pequenos ataúdes para o desejo,

a cidade onde cães devoram,

com extrema piedade,

crianças cintilantes e despidas.

***

Olhas o rio

como se fora o leito

da tua infância:

lembra-te da madressilva

no muro do quintal,

dos medronhos que colhias

e deitavas fora,

dos amigos a quem mandavas

palavras inocentes

que regressavam a sangrar,

lembras-te da tua mãe

que te esperava

com os olhos molhados de alegria.

***

Olhas a água, a ponte,

os candeeiros,

e outra vez a água;

a água;

água ou bosque;

sombra pura nos grandes dias de verão.

***

Estás só.

Desolado e só.

E é de noite.

Ingilizce cevirisi de su sekilde:

“A river awaits you”

You are alone and it is night

in the city open to the east wind.

There is much you do not know

and it is too late for you to ask.

But you have words enough for you

the final ones,

pale, leaden, and you, abandoned.

***

You are alone

and the great bridge over the river

comes to meet you.

You look down to where the boats have passed,

the water dark, thick, murmuring

of lilies or or birds of night.

***

For a moment you forget

the city and its commerce-ridden ghosts,

its crowds scurrying to construct

little coffins for their desires,

that city where dogs devour,

with extreme piety,

children glistening

in their nakedness.

***

You look at the river

as if it were your

childhood bed:

you remember honeysuckle

on the backyard wall,

medronho fruit you gathered from the tree,

then threw away,

friends to whom you sent

innocent words

that returned bleeding,

you remember your mother

waiting for you,

eyes moist with joy.

***

You look at the water, the bridge,

the rows of lights,

and once again the water;

the water;

water or woods;

pure shadow

in the long days of summer.

Cok alakasiz, onemsiz, ve kucuk seylere anlam yuklemeye bayilirim. Mesela Porto’da kullandigim metro kartlari veya guzel bir yaz gununde bizi Vila Real’e tasiyan otobusun bileti hala durur cuzdanimda. Bu siire de ayri bir anlam asilamasam olmazdi. Ne bileyim mesela “nos grandes dias do verao” deyince Porto’da gecen ama bana nedense cocuklugumda Izmir’de gecirdigim uzun yaz gunlerini hatirlatan, nehir kenarindan once Foz’a oradan da belki Matosinhos’a kadar yurunen yaz gunlerini hatirlarim. “E ao teu encontro vem a grande ponte sobre o rio” deyince hemen yanibasinda, gunesli bir gunun aksamuzerinde dostlarla oturup neseyle bir-iki bira ictigimiz su kopruyu hatirlarim:

Neyse, dedigim gibi, siir herkese farkli anlam ifade edebilir. Ben ayni nehrin sularina baktigimda ne kadar derin dusuncelere dalsam da bu satirlari yazamazdim herhalde. Atlantik Okyanusu’na bakarken durum daha iyiydi, sanki biraz daha uzun baksaydim bir-iki misra cikacak gibi oluyordu. Neyse, zaten bu yuzden herkes sair olamiyor ya!  Son olarak, eger Selin ve benim performansimizi merak ediyorsaniz: uzgunum, elimde bir video yok. Yani dostumuz Hale’nin cektigi bir video var ama o da Turkiye’deki bilgisayarda. Ancak performansimizin Camane’nin performansina yakin oldugumuzu  soyleyebilirim 😛

Ya, o degil de, ben Porto’yu cok ozlemisim.